Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) là một chính sách đột phá, chuyển hướng từ chỗ dựa vào ngân sách nhà nước, sang huy động các nguồn vốn xã hội hóa cho việc quản lý và bảo vệ, phát triển rừng bền vững. Thay vì phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, chính sách này đã huy động được một nguồn vốn lớn từ toàn xã hội (tổ chức, doanh nghiệp, người dân) để đầu tư cho hoạt động quản lý bảo vệ rừng (QLBVR) gắn với giảm nghèo, cải thiện sinh kế cho người dân các khu vực có rừng. Với việc ban hành Nghị định số 99/2010/NĐ-CP ngày 24/10/2010 của Chính phủ về chính sách chi trả DVMTR, lần đầu tiên ở Việt Nam, giá trị môi trường của hệ sinh thái rừng được thể chế hóa, hình thành DVMTR đưa vào đời sống xã hội, tạo mối quan hệ kinh tế giữa bên cung ứng và bên sử dụng DVMTR, tạo cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý, hình thành nguồn lực tài chính xã hội hóa bền vững phục vụ bảo vệ và phát triển rừng (BV&PTR). Đến nay, chính sách chi trả DVMTR được thể chế hóa tại Luật Lâm nghiệp năm 2017; với mục tiêu hướng tới 3 trụ cột phát triển bền vững trong lĩnh vực lâm nghiệp, trong đó khía cạnh kinh tế được thể hiện thông qua mục tiêu gia tăng đóng góp của ngành lâm nghiệp cho nền kinh tế quốc dân; khía cạnh môi trường gắn với các kết quả bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý rừng bền vững; khía cạnh xã hội thể hiện qua mục tiêu cải thiện sinh kế, gắn với xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập cho các hộ gia đình, cộng đồng dân cư sống gắn bó với rừng. Trải qua hơn 10 năm đi vào cuộc sống, chi trả DVMTR đã trở thành một chính sách lớn, đáp ứng nhu cầu thực tiễn; được các cấp chính quyền, cơ quan, tổ chức, cá nhân đồng tình ủng hộ, nhân dân hưởng ứng, tham gia mạnh mẽ.

Với diện tích đất lâm nghiệp 1.166.109,31 ha, Nghệ An là tỉnh có diện tích rừng lớn nhất cả nước nên tiềm năng rất lớn cho việc cung ứng các loại DVMTR. Nhằm đưa chính sách đến với người dân, Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng tỉnh Nghệ An được thành lập tại Quyết định số 69/2011/QĐ-UBND ngày 16/11/2011 của UBND tỉnh với chức năng huy động và tiếp nhận các nguồn vốn từ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước theo quy định của pháp luật; Tiếp nhận và quản lý nguồn vốn ủy thác của bên sử dụng DVMTR chuyển trực tiếp đến Quỹ và điều phối từ Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng Việt Nam; Tiếp nhận và quản lý nguồn vốn từ các chủ đầu tư nộp tiền trồng rừng thay thế khi thực hiện chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác. Đồng thời thực hiện chính sách chi trả DVMTR; chi tiền trồng rừng thay thế do chuyển đổi mục đích sử dụng rừng; hỗ trợ vốn cho các chương trình, dự án và các hoạt động phi dự án theo quy định; Đại diện cho bên cung ứng ký hợp đồng với bên sử dụng DVMTR phải trả tiền ủy thác về Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng tỉnh; Làm đầu mối giúp cơ quan nhà nước có thẩm quyền tổ chức kiểm tra, giám sát việc quản lý sử dụng kinh phí quản lý, thanh toán tiền DVMTR cho các hộ nhận khoán bảo vệ rừng của các chủ rừng có khoán bảo vệ rừng; Tổ chức thẩm định trình cấp có thẩm quyền phê duyệt các chương trình, dự án và các hoạt động phi dự án do Quỹ hỗ trợ; Chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát các đối tượng được hưởng nguồn tài chính do Quỹ hỗ trợ; Kiểm tra, đánh giá, nghiệm thu kết quả thực hiện chương trình, dự án hoặc các hoạt động phi dự án được Quỹ hỗ trợ…

Trong bối cảnh nguồn kinh phí từ ngân sách hỗ trợ cho công tác QLBVR rất khó khăn, Quỹ BV&PTR được thành lập và thực hiện, triển khai chính sách chi trả DVMTR đã tạo nên một nguồn lực tài chính lớn ngoài ngân sách, mang tính ổn định, bền vững, phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, huy động được nguồn lực lớn trong xã hội đóng góp vào công tác bảo vệ rừng, góp phần cải thiện sinh kế, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho người làm nghề rừng, đặc biệt là góp phần rất lớn trong công cuộc xây dựng nông thôn mới của địa phương. Kết quả cho thấy số cơ sở sử dụng DVMTR tham gia thực hiện chính sách ngày càng tăng, nguồn kinh phí phục vụ cho công tác QLBVR ngày càng lớn, diện tích rừng được thụ hưởng từ chính sách chi trả DVMTR ngày càng tăng, rừng được bảo vệ tốt hơn, tình trạng vi phạm lâm luật được giảm dần qua các năm… Qua đó giúp duy trì độ che phủ của rừng, nâng cao chất lượng rừng, góp phần cải thiện môi trường.

Đây là nguồn lực tài chính mới, bền vững, trong 10 năm qua, toàn tỉnh đã huy động trên 836 tỷ đồng phục vụ công tác bảo vệ, phát triển rừng. Để nguồn thu hàng năm được tăng lên, Quỹ BV&PTR tỉnh Nghệ An thường xuyên bám sát kế hoạch, thực hiện nghiêm túc sự chỉ đạo của UBND tỉnh, Quỹ BV&PTR Việt Nam và cấp trên, vận dụng sáng tạo, linh hoạt nhiều hình thức khác nhau, thường xuyên đôn đốc các cơ sở, dự án nộp tiền kịp thời, đúng quy định, đến nay không có cơ sở nào còn chậm nộp tiền DVMTR. Hầu hết, kết quả huy động các nguồn thu tăng đều qua các năm và vượt kế hoạch đề ra. Cụ thể: năm 2012 là năm bắt đầu thực hiện thu và truy thu tiền DVMTR và trồng rừng thay thế với tổng số tiền là 43,637 tỷ đồng từ 01 hợp đồng ủy thác và 04 dự án chuyển đổi mục đích sử dụng rừng thì đến nay dự kiến thu 130,863 tỷ đồng với 51 hợp đồng ủy thác chi trả DVMTR và 13 dự án thu trồng rừng thay thế.

Tổng diện tích rừng được chi trả tiền DVMTR cũng tăng dần qua các năm: Từ năm 2012 diện tích chi trả chỉ đạt trên 97.000 ha, năm 2015 đạt 228.094,54 ha, đến năm 2021 diện tích chi trả trên 540 nghìn ha (tăng gần 5 lần). Diện tích có rừng theo kết quả rà soát tại các lưu vực thuỷ điện cũng tăng lên qua các năm nhờ đó độ che phủ rừng cũng được tăng lên hàng năm. Cụ thể như chỉ tại lưu vực thuỷ điện Bản Vẽ (trên địa bàn huyện Tương Dương và Kỳ Sơn) diện tích có rừng được rà soát năm 2013 đạt gần 62.000 ha, đến năm 2021 tăng trên 90.000 ha. Nhờ thực hiện chi trả DVMTR mà nhiều khu rừng được tái sinh hoặc trồng mới. Nhiều diện tích rừng ở các huyện có chi trả DVMTR như Tương Dương, Quế Phong, Quỳ Châu, Con Cuông có độ che phủ rừng lớn hơn so với các địa phương khác. Ý thức của nhân dân về công tác bảo vệ, chăm sóc và trồng rừng ngày càng được nâng lên. Đời sống của bà con ngày càng khởi sắc, nhờ vậy công tác quản lý nhà nước về rừng cũng phần nào đỡ vất vả hơn, các vụ vi phạm lâm luật giảm đáng kể.

Để chính sách được mọi tầng lớp nhân dân trên địa bàn tỉnh biết đến và hưởng ứng, Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng tỉnh Nghệ An luôn chú trọng đến đổi mới nội dung, phương pháp truyền thông theo phương châm “mưa dầm thấm lâu”, một số hình thức tuyên truyền như sau: Tổ chức Hội nghị tập huấn tuyên truyền chính sách chi trả DVMTR gắn với công tác bảo vệ rừng, REDD+... ; Sân khấu hóa thông qua các cuộc thi tìm hiểu chính sách chi trả DVMTR cho người dân tại các huyện có lưu vực thủy điện; Phối hợp các cơ quan báo, đài trung ương, địa phương thực hiện phóng sự, đăng tải nội dung tuyên truyền về Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng và chính sách chi trả DVMTR; Cập nhật các tin, bài về hoạt động của Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng trên trang thông tin điện tử của Quỹ; phát hành các ấn phẩm/sản phẩm truyền thông mang thông điệp về bảo vệ và phát triển rừng tại các lưu vực thủy điện (mũ, áo, bút gắn thẻ nhớ, cặp học sinh, mũ bảo hộ bảo hiểm, áo mưa đi rừng...); xây dựng, lắp đặt các bảng pa nô, chỉ dẫn tại các khu vực dân cư, nơi nhiều người qua lại để tuyên truyền.

Từ năm 2018, thực hiện chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ và các cấp ngành về việc chi trả tiền DVMTR không dùng tiền mặt, tỉnh Nghệ An đã triển khai chi trả tiền DVMTR đến các đối tượng bảo vệ rừng bằng các hình thức: chi trả qua tài khoản ngân hàng, giao dịch thanh toán điện tử ViettelPay và hệ thống bưu điện. Kết quả như sau: Năm 2018: Thực hiện thí điểm tại 07 chủ rừng là tổ chức, 03 tổ chức chi trả cấp huyện với tổng số 2,5 tỷ đồng/40 tài khoản; Năm 2019: Kinh phí đã chi trả qua tài khoản ngân hàng, bưu điện, thanh toán điện tử ViettelPay là 44,79 tỷ nghìn đồng cho 9.824 đối tượng/tài khoản chiếm 71% so với tổng số phải trả cho các hộ gia đình, nhóm hộ, cộng đồng dân cư thôn/bản.

Nhờ tiền DVMTR được chi trả kịp thời, đầy đủ nên đời sống của người dân khu vực miền núi Nghệ An có DVMTR được cải thiện đáng kể. Nhiều bản làng và các hộ dân đã sử dụng một phần tiền này để tu sửa cơ sở hạ tầng như bể nước sạch, nhà văn hóa, giao thông thôn, bản và tùy theo điều kiện từng hộ, từng địa phương, nhiều mô hình kinh tế cũng được hình thành. Bên cạnh phát triển kinh tế, bảo vệ rừng hiện có, người dân còn có thêm điều kiện để tái trồng rừng, sớm đưa các loại rừng lau lách, đồi trọc trước đây trở thành diện tích có rừng cung ứng DVMTR. Đây là cơ sở quan trọng để phát triển rừng một cách bền vững.

Để phát huy hiệu quả sử dụng nguồn kinh phí DVMTR, hàng năm, Quỹ tỉnh tổ chức trung bình 25 đợt kiểm tra, giám sát định kỳ hoặc đột xuất các chương trình, dự án được hỗ trợ đầu tư từ nguồn kinh phí của Quỹ; Kiểm tra, giám sát công tác chi trả tiền DVMTR đến các đối tượng tham gia bảo vệ rừng của các chủ rừng là tổ chức, tổ chức chi trả cấp huyện. Ngoài ra, Quỹ BV&PTR cũng tổ chức kiểm tra, xác minh các nội dung, thông tin liên quan đến công tác bảo vệ rừng và việc quản lý, sử dụng nguồn kinh phí được giải ngân từ Quỹ khi có thông tin phản ánh liên quan. Hiện nay, Quỹ tỉnh đang hoàn thiện hệ thống giám sát, đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin (Geopfes, Webgis, Qgis, Mapinfo, ....)  để thực hiện việc theo dõi, kiểm tra, giám sát công tác bảo vệ và phát triển rừng hiệu quả hơn.

Sau 10 năm triển khai thực hiện chính sách, Quỹ BV&PTR tỉnh Nghệ An đã thực sự phát huy được vai trò quan trọng và địa chỉ tin cậy trong việc huy động các nguồn lực của xã hội để bảo vệ và phát triển rừng. Thông qua thực tiễn triển khai, chính sách đã đề cao được vai trò, giá trị kinh tế của rừng trong bối cảnh nguồn tài nguyên thiên nhiên đang ngày càng cạn kiệt, chất lượng rừng tự nhiên bị suy giảm và nguồn vốn từ ngân sách nhà nước hỗ trợ, đầu tư cho bảo vệ, phát triển rừng ngày càng hạn chế. Quá trình thực hiện chính sách đã phát huy được vai trò, sự tham gia, gắn kết của các bên liên quan như bên cung ứng, bên sử dụng DVMTR, các cấp chính quyền địa phương, các tổ chức trên địa bàn huyện, xã. Nhờ đó, mối quan hệ đối tác của Quỹ cũng được mở rộng để đáp ứng yêu cầu trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Nhân dịp này, ngày 14/11/2021, Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng tỉnh Nghệ An tổ chức Tọa đàm Đánh giá 10 năm thực hiện chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng trên địa bàn tỉnh gắn với Kỷ niệm 10 năm thành lập Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Nghệ An (16/11/2011-16/11/2021). 


Tại buổi tọa đàm, UBND tỉnh đã tặng Bức trướng cho tập thể Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng tỉnh Nghệ An; Bằng khen cho 10 tập thể và 10 cá nhân đã có thành tích xuất sắc trong thực hiện chính sách chi trả DVMTR trên địa bàn tỉnh./.